Türkiye’de partilerin Milletvekilleri aday listelerinin Yüksek Seçim kurulu’na verilmesinden sonra, listeler üzerine Erhan Kızılyar ile görüş alışverişinde bulunurken, ‘Hıdır bey Almanya’da vekil adayları nasıl belirleniyor ve nasıl seçiliyor?” diye sordu. Ben de anlattım. Bunun üzerine, ‘Bununla ilgili bir yazı yazar mısınız?” diye talepte bulundu.
Bu istek üzerine Almanya’daki seçim sistemini kısaca yazayım.
Almanya 16 Eyaletten oluşan bir federatif devlet. Her Eyaletin kendi parlamentosu ve seçim kanunu var. Ben özellikle eyalet seçim sistemine değinmeyeceğim. Zira içinden çıkmak benim içinde zor olacak. Ben Sadece Federal Meclisin nasıl seçildiğine kısaca değineceğim.
Almanya’da Adaylar doğrudan merkezden belirlenmiyor. Her parti birimi kendi adayını belirliyor.
Almanya Federal Meclisi’nin seçiminde ‘karma dar bölge’ sistemi uygulanıyor. Belirlenen adaylar, Aday dar seçim bölgesinde Delegeler tarafından seçiliyor. Örneğin Bir seçim bölgesinden üç aday çıktı. Bu üç aday sadece o seçim için oluşturulan Delegeler kongresinde delegeler tarafından belirleniyor. Meclis normal koşullarda 598 Milletvekilinden oluşuyor. Almanya genelinde 299 seçim bölgesi var. 598 Milletvekilinin yarısı seçim bölgesinden doğrudan halk tarafından seçiliyor. Diğer yarısı (299) Milletvekili partilerin aldıkları oy oranına göre partilere dağıtılıyor.
Sistem nasıl işliyor. Her seçmenin iki oyu var. Birinci oyu partiye veriyor. İkinci oyu o seçim bölgesinde Adaylardan birine veriyor. Örneğin parti olarak X partisini seçerken seçim bölgesi adaylarından Y partisinin adayına oy verebiliyor. Bu durumda bir seçim bölgesinde hangi aday en çok oyu almışsa o bölgeden doğrudan seçiliyor ve parlamentoya girmeye hak kazanıyor.
Son yıllarda eskiden büyük partiler olarak kabul edilen partiler küçüldüğü ve diğer partilerde büyüdüğü için, seçim bölgesini kazanan adaylar kendi partilerinin aldığı oyla paralel olmuyor. Bazı partiler partilere verilen oylarla alabilecekleri milletvekili sayısından daha çok vekil kazanmış oluyorlar. Bu Vekillerin Vekilliği şimdiye dek iptal edilmiyordu. Bunun karşılığında başka partilere kazanılan fazla Milletvekili kadar vekil veriliyordu. Bu da Federal Meclisin her seçim döneminde büyümesine sebep oluyordu. Örneğin 2021 yılında seçilen Parlamentoda 598 milletvekili yerine 736 Vekil bulunuyor. Meclis büyümeyi önlemek için yeni bir seçim yasası çıkardı ve Mesliste Milletvekili sayısını 630 sabitledi. Yasa tam olarak nasıl uygulanacak bunu önümüzdeki seçimlerde göreceğiz.
*
Özetle; Almanya’da milletvekillerinin yüzde 80’i doğrudan partinin delegeleri tarafından belirleniyor, diğer yüzde 20’si de partilerin aldıkları oya göre belirleniyor. Türkiye’de ise bunun tam tersinin gerçekleştiğini görüyoruz.
Bir de bu konuya girerken, Almanya’da Türk seçmenlerin verdikleri oylarla temsil durumu açısından ortaya çıkan sonuca değinelim. Almanya’da 1.5 milyon dolayında vatandaş Türkiye seçimleri için oy kullanırken ve 100 dolayında aday adayı bulunurken bunların hiç birinin boşverin seçilecek bir sırayı, listeye dahi konmaması da temsilin listeye yansımadığının çarpıcı bir örneğini oluşturuyor.
*
Hıdır Karademir
Rödermark Nisan 2023